شیراز، مرکز استان فارس، حدود 900 کیلومتر در جنوب تهران قرار دارد. این شهر کهن حتی در زمان برپایی پارسه و تخت جمشید نیز آباد بوده و همین نکته از پیشینه طولانی آن خبر می دهد. میان جاهای دیدنی شیراز، مجموعه تاریخی زندیه و حمام وکیل شیراز که بخشی از آن است، بهترین شاهد این قدمت هستند.
شهرت و اهمیت شیراز بیشتر در سده های پس از اسلام شکل گرفت. کریم خان زند این شهر را به عنوان پایتخت برگزید؛ به فرمان او گرداگرد شهر بارویی ساخته شد و خندقی کندند. ساختمان های تازه، بازارها و کاخ ها یکی پس از دیگری برپا شد و از میان آنها، حمام وکیل جایگاهی شاخص دارد.
در دوره زندیه و به دستور کریم خان، مجموعه زندیه در مرکز شیراز بنا شد. این مجموعه شامل بازار، مسجد، مدرسه و حمام وکیل است و زمان ساخت آن به قرن هجدهم میلادی باز می گردد.
نمایش
معماری حمام و تقسیم بندی سه گانه آن
در بیشتر حمام های قدیمی ایران، از روزگار کهن تا دوره پهلوی، سه فضای اصلی دیده می شود: سربینه، میان در، و خزانه یا گرم خانه. به این نوع گرمابه ها اصطلاحا «حمام خزینه ای» می گفتند. با رواج لوله کشی آب، حمام های خزینه ای کم کم جای خود را به حمام های نمره ای یا دوش دادند.
- سربینه یا رختکن
تقریبا همه حمام های کهن بخش سربینه را دارند، اما سربینه حمام وکیل در میان آنها شاخص است. در این فضا آیین «واسونک خوانی» با لهجه خوش شیرازی اجرا می شد و همین رسم حال و هوایی متفاوت به آن می داد.
در این بخش فردی به نام «استاد حمامی» حاضر بود. مراجعه کنندگان امانت های خود را به استاد حمامی می سپردند. سکوها و جایگاه های متعددی در سربینه تعبیه شده بود و مردم بنا به جایگاه اجتماعی در هر بخش می نشستند.
در گذشته باور داشتند که پس از استحمام، فرو بردن پاها در آب سرد سودمند است؛ به همین دلیل در گوشه و کنار سربینه حوضچه های آب سرد دیده می شود و یک حوض بزرگ نیز در میانه فضا قرار دارد.
همچنین در سربینه حمام وکیل، نقال حضور می یافت؛ او ماجراهای سیاسی روز را برای مردم بلندخوانی می کرد و داستان های ادبی تصویر شده بر سقف را روایت می نمود.
به سبب رطوبت زیاد، در سقف حمام وکیل به جای گچ از آهک بهره برده اند؛ آهک هرچه رطوبت ببیند سخت تر می شود. این آهک بری ها گرداگرد سقف سربینه کار شده و روایت های قرآنی، اسطوره ای و ادبی ایران را به نمایش می گذارد.
تصویرهای نقش بسته بر این آهک بری ها روایت های بسیاری را بازگو می کند، از جمله:
- عروج پیامبر اسلام (ص)
- قصد قربانی اسماعیل به دست حضرت ابراهیم
- داستان شیرین و فرهاد و کندن بیستون به دست فرهاد
- بیژن و منیژه
- غسل شیرین در چشمه و شکار خسرو
- افکندن یوسف در چاه
- شیخ صنعان و دختر نصرانی
- بیرون آوردن یوسف از چاه
- عزیز مصر شدن حضرت یوسف
- حضور یوسف در بزم زنان
- میان در حمام
میان سربینه و خزانه فضایی قرار دارد که «میان در حمام» نامیده می شود. اینجا محل اجرای آیین حنابندان بود؛ در مراسم عروسی، خانواده های عروس و داماد این بخش را قرق می کردند. همچنین هنگام تولد نوزاد و مناسک دیگر، آیین های ویژه ای در میان در برگزار می شد.
امروز در این قسمت از حمام وکیل شیراز، مجسمه هایی نصب شده که بر تنشان لباس محلی شیرازی است. همراه با ابزار حنابندان و صداهای بازسازی شده توسط میراث فرهنگی، آداب و رسوم گذشته حمام ها به تصویر کشیده شده است.
- خزانه یا گرم خانه
پس از عبور از میان در و از راهرویی که برای تنظیم دمای بدن در نظر گرفته شده، به خزانه (گرم خانه) می رسیم؛ جایی که استحمام انجام می شد. در خزانه، دلاک حضور داشت و به مشتریان خدمت می رساند. از کارهای دلاک می توان به این موارد اشاره کرد:
- کیسه کشی
- لنگ انداختن
- مشت و مال
- کشیدن دندان
- حجامت
با رواج حمام در خانه ها، این کاربری ها کنار رفت و بسیاری از آداب قدیمی کم رنگ شد. حمام وکیل شیراز امروزه به موزه تبدیل شده است.
تماشای این دیدنی را از دست ندهید
شیراز از شهرهای زیبای ایران است و بیش از 3000 اثر در فهرست میراث ملی دارد. اگر با خرید تورهای داخلی از آژانس های تورگردان راهی این شهر شدید، بازدید از مجموعه وکیل و به ویژه حمام وکیل شیراز را در برنامه بگذارید.
همچنین «دستی بر ایران» پیشنهاد می کند پیش از سفر، با جاذبه های گردشگری شیراز آشنا شوید تا مکان های مورد علاقه خود را از قبل مشخص کنید و از آنها دیدن نمایید.
آدرس و موقعیت جغرافیایی حمام وکیل
موزه گرمابه وکیل در شیراز، خیابان لطفعلی خان زند، خیابان طالقانی، ضلع غربی بازار وکیل قرار دارد. موقعیت مکانی این بنا را در نقشه زیر می بینید:
سوالات متداول درباره حمام وکیل شیراز
اگر سوال دیگری دارید، از طریق بخش دیدگاه های همین پست با ما در ارتباط باشید؛ در کوتاه ترین زمان پاسخ خواهیم داد.
قدمت حمام وکیل شیراز چقدر است؟
این گرمابه تاریخی نزدیک به 250 سال قدمت دارد و یادگاری از دوره زندیه و حکومت کریمخان است.
امروز حمام وکیل چه کاربری دارد؟
حمام یا گرمابه وکیل شیراز سال هاست که به موزه مردم شناسی تبدیل شده تا آداب و رسوم و سیمای گرمابه های قدیم ایران را بازنمایی کند.
سیستم گرمایش حمام وکیل شیراز چگونه کار می کرد؟
برای گرم کردن حمام، دالان های باریکی زیر سنگ فرش کف پیش بینی شده بود تا بخار و گرما را به همه بخش ها برساند. در بخش جنوبی حمام خزینه قرار دارد که در آن دو دیگ مسی آب را گرم می کردند. زیر دیگ مسی اتاقکی برای افروختن هیزم ساخته اند که به راهروهای زیرزمینی راه دارد. مجموعه دالان ها، اتاقک و ظرف مسی زیر خزینه را تون، گلخن یا تیون می نامند.
